Zasady:
Dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.

Jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Jeżeli do spadku należy przedsiębiorstwo, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Jeżeli jednak w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość albo przedsiębiorstwo jest objęte zarządem sukcesyjnym, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

 

Przepisy kodeksu cywilnego przewidują dwa sposoby działu spadku – umowny i sądowy.    

Co do zasady, dział umowny możliwy jest w sytuacji, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni, natomiast gdy nie ma porozumienia między spadkobiercami, konieczne jest złożenie wniosku do sądu.

Dział spadku polega na rozdysponowaniu składników majątku spadkodawcy pomiędzy spadkobierców. Działu umowny przeprowadzany jest przez spadkobierców, natomiast dział sądowy przez sąd (postępowanie wszczynane jest na wniosek jednego ze spadkobierców).  

Podstawowy cel działu spadku to podział masy spadkowej na indywidualne schedy spadkowe poszczególnych spadkobierców.

Dział spadku powinien uwzględniać stan spadku z chwili otwarcia spadku (moment śmierci spadkodawcy), natomiast jeśli chodzi o wycenę poszczególnych składników to kluczowy będzie moment dokonywania działu spadku.

W skutek działu spadku:

• przestaje istnieć spadek jako samodzielna masa spadkowa;
• spadkobiercy uzyskują indywidualne prawa do przedmiotów
  i praw wchodzących w skład spadku;
• spadkobiercy mogą swobodnie dysponować przedmiotami i
  prawami uzyskanymi tytułem spadkobrania;
• spadkobiercy nie ponoszą już solidarnej odpowiedzialności
  za długi spadkowe, odpowiedzialność ograniczona jest do
  wielkości przypadających im udziałów.

Sądowy dział spadku

Sądowy dział spadku prowadzony jest w trybie postępowania nieprocesowego, przez sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Postępowanie wszczynane jest na wniosek, a uprawnionym do jego złożenia jest każdy ze spadkobierców.  W przypadku złożenia przez wszystkich spadkobierców wniosku zgodnego co do treści, sąd powinien orzec zgodnie z tym wnioskiem. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wniosek narusza prawo, zasady współżycia społecznego lub narusza w sposób rażący interes osób uprawnionych.

Wniosek powinien zawierać: powołanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku bądź akt notarialnego poświadczenia dziedziczenia, wykaz majątku spadkowego, informację o sporządzonych przez spadkodawcę testamentach oraz miejscu ich złożenia oraz proponowany sposób podziału majątku spadkowego.

Sąd sam z urzędu ustala skład i wartość spadku i zasadniczo dokonuje działu całego spadku oraz rozstrzyga wzajemne roszczenia spadkobierców z tytułu, np. pobranych ze spadku pożytków, dokonanych na spadek nakładów, zapłaconych długów spadkowych, itd.

To właśnie w tym postępowaniu spadkobiercy powinni zgłosić wszelkie swoje roszczenia – jeżeli tego nie zrobią, utracą prawo do ich dochodzenia później, po prawomocnym zakończeniu postępowania działowego.

Postępowanie o dział spadku kończy się wydaniem postanowienia, które staje się skuteczne po uprawomocnieniu się. Przedmiotowe postanowienia można zaskarżyć w drodze apelacji.

Umowny dział spadku

Umowny działa spadku może nastąpić tylko, gdy spadkobiercy godzą się co do sposobu działu spadku.

Dopuszczalne jest zarówno zawarcie jednej umowy, jak i kilku, dzieląc spadek częściami.

Umowa o dział spadku musi być zawarta przez wszystkich spadkobierców.

Umowa o dział spadku musi być zawarta w formie aktu notarialnego, jeżeli:

• do spadku należy nieruchomość;
• do spadku należy przedsiębiorstwo objęte zarządem sukcesyjnym;
• w skład przedsiębiorstwa należącego do spadku wchodzi nieruchomość.

W przypadku gdy do spadku wchodzi przedsiębiorstwo, to umowa o dział spadku powinna zostać zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Najważniejsze postanowienia umowy o dział spadku to:

• określenie przedmiotu (zakresu) działu, czy dotyczy całego, czy części spadku, a jeżeli części to jakich konkretnie składników masy spadkowej;
• wskazanie jakie składniki spadku otrzymuje każdy ze spadkobierców;
• uregulowanie dotyczące ewentualnych spłat i dopłat.