Zaliczanie darowizn i zapisów windykacyjnych na schedę spadkową jest tematem obszernym, dlatego też zostanie on podzielony na kilka wpisów.

Zastanawialiście się Państwo, czy korzyści majątkowe otrzymane od spadkobiercy za jego życia mają wpływ na wielkość spadku otrzymanego po śmierci spadkodawcy? Otóż zasadniczo odpowiedź brzmi tak. W tym artykule przyjrzymy się tzw. zaliczaniu darowizn i zapisów windykacyjnych na schedę spadkową.

Zaliczanie darowizn na schedę spadkową polega na tym, iż spadkobierca, który uzyskał za życia spadkodawcy od niego określoną korzyść majątkową, zobowiązany jest do jej zaliczenia na poczet tego, co ma uzyskać ze spadku. Część spadkową, jaką powinien uzyskać spadkobierca, może otrzymać już za życia spadkodawcy (jako darowizna) lub po jego śmierci, jako udział spadkowy lub zapis windykacyjny.

PRZYKŁAD:

Spadkobierca miał dwóch synów – Jana i Grzegorza. Jan otrzymał od spadkodawcy w darowiźnie dom o wartości 200 000 zł. Jedynym składnikiem spadku był samochód o wartości 50 000 zł. Spadek dziedziczą Jan i Grzegorz po 1/2. Udział spadkowy każdego z nich ma wartość 25 000 zł. Po zaliczeniu darowizny na schedę spadkową wartość udziałów spadkowych wynosi 250 000 zł/2 = 125 000 zł.

1. W przypadku działu spadku zaliczeniu na udział spadkowy Jana (125 000 zł) podlega darowizna w wysokości 200 000 zł. Ponieważ darowizna wyczerpuje udział Jana, nie otrzyma on nic ze spadku. Natomiast w wyniku działu spadku Grzegorz otrzyma to, co jest w spadku, czyli samochód wart 50 000 zł.
2. W przypadku gdyby proporcje były inne – darowizna wynosiłaby 50 000 zł, zaś w skład spadku wchodziłby dom o wartości 200 000 zł, udział spadkowy po doliczeniu darowizny byłby taki, jak powyżej – tj. 125 000 zł. Ale na poczet udziału Jana zaliczeniu podlegałaby darowizna w wysokości 50 000 zł. Miałby on więc prawo do udziału w spadku równym 125 000 zł – 50 000 zł = 75 000 zł. W przypadku przyznania domu Grzegorzowi, Jan miałby prawo do spłat w wysokości 75 000 zł.

 

UWAGA WYJĄTEK

Spadkodawca może mocą własnego oświadczenia wyłączyć zaliczenie darowizny na schedę spadkową. Przepis kodeksu cywilnego, który reguluje kwestię zaliczania darowizn na schedę spadkową ma charakter dyspozytywny, co oznacza iż możliwe jest uregulowanie kwestii zaliczania darowizn odmiennie niż wskazano to w art. 1039 kodeksu cywilnego. Art. 1039 kc umożliwia bowiem nie zaliczenie na schedę spadkową otrzymanych przez spadkobiercę korzyści, jeżeli spadkodawca jednoznacznie wyraził taką wolę albo z okoliczności wynika, że przekazanie miało miejsce ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.

PRZYKŁAD

Jan darował na rzecz swojej żony Katarzyny dom o wartości 300 000 zł. Jan zmarł, pozostawiając spadek w określonej kwocie pieniężnej. Do dziedziczenia po nim zostali powołani w równych częściach żona Katarzyna i syn Piotr. Brak było wyłączenia darowizn z zaliczenia na schedę spadkową.

I wariant. Wartość spadku to 100 000 zł. Wartość udziału w wysokości 1/2 to 50 000 zł. Wartość spadku po doliczeniu darowizny to 400 000 zł, zaś udziału w wysokości 1/2 to 200 000 zł. Dom o wartości 300 000 zł zostanie zaliczony na schedę spadkową Katarzyny, co wyczerpuje jej udział w spadku.
Całość aktywów ze spadku otrzyma syn Piotr.

II wariant. Wartość spadku to 500 000 zł. Wartość udziału w wysokości 1/2 to 250 000 zł Wartość spadku po doliczeniu darowizny to 800 000 zł, zaś udziału w wysokości 1/2 to 400 000 zł. Dom o wartości 300 000 zł zostanie zaliczony na schedę spadkową Katarzyny, jednak nie wyczerpie jej udziału w spadku. Katarzyna zatem otrzyma część udziału spadkowego w wysokości 400 000 zł – 300 000 zł, czyli 100 000 zł. Piotr otrzyma udział o wartości 400 000 zł.

 

WAŻNE

Spadkobierca nie może domagać się w odrębnym postępowaniu zaliczenia darowizn lub zapisów windykacyjnych otrzymanych przez innych spadkobierców na schedę spadkową. Jedynym właściwym postępowaniem do zgłoszenia tego rodzaju żądań jest postępowanie działowe. W przypadku niezgłoszenia zaliczenia w toku postępowania działowego, nie ma możliwości ich późniejszego zgłoszenia.

Zgłoszenia musi dokonać sam spadkobierca, sąd nie bada tej kwestii z urzędu.

Zaliczanie darowizn i zapisów windykacyjnych na schedę spadkową dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym. W przypadku dziedziczenia testamentowego ta konstrukcja nie ma zastosowania.

Zaliczanie darowizn i zapisów windykacyjnych nie ma wpływu na odpowiedzialność za długi spadkowe, odpowiedzialność to od chwili działu spadku jest proporcjonalna do wielkości udziałów spadkobiercy. Jeżeli spadkobierca obowiązany do zaliczenia otrzymał darowizny w wysokości przewyższającej jego udział w spadku, a długi spadkowe przewyższają aktywa spadku, to w przypadku postępowania działowego taki spadkobierca i tak nic z masy spadkowej nie otrzyma. Jest jednak spadkobiercą i z tego tytułu jest odpowiedzialny za długi spadkowe.