Ważny dla frankowiczów wyrok TSUE z dnia 7 grudnia 2023 r., w sprawie C‑140/22 – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) przede wszystkim wskazał, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 wymaga, aby nieuczciwe warunki nie były wiążące dla konsumentów, przy czym taki skutek nie może zostać zawieszony albo uzależniony od złożenia przez konsumenta oświadczenia dotyczącego znajomości skutków ustalenia nieważności umowy kredytu frankowego.

WYROK TSUE Z 7 GRUDNIA 2023 C-140/22

Wyrok ten upraszcza postępowanie w sprawie ustalenia nieważności umowy kredytu frankowego, albowiem Sądy nie będą musiały już – tak jak to robiły do tej pory na skutek orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 roku, sygn. III CZP 6/21 – odbierać od konsumentów na rozprawie oświadczeń polegających na:

• nie wyrażeniu przez konsumenta zgody na utrzymanie nieuczciwego warunku umownego w mocy,
• wykazaniu świadomości konsumenta w zakresie nieważności umowy oraz jej skutków.

W stanie faktycznym sprawy zawisłej przed TSUE powodowie zawarli z mBankiem umowę kredytu hipotecznego oprocentowanego według zmiennej stopy procentowej, wyrażonego w złotych polskich (PLN) i indeksowanego do franka szwajcarskiego (CHF).

CO PODKREŚLIŁ TSUE W WYROKU Z 7 GRUDNIA 2023?

TSUE w wyroku z dnia 7 grudnia 2023 r. skupił się na nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich, skutkach stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umownego, nieważności umowy kredytu hipotecznego indeksowanego do waluty obcej zawierającej nieuczciwe warunki dotyczące kursu wymiany, roszczeń restytucyjnych stron umowy, odsetek ustawowych oraz terminów przedawnienia i orzekł, że:

• „W celu udzielenia odpowiedzi na to pytanie należy przypomnieć, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi, iż nieuczciwe warunki nie są wiążące dla konsumentów. Jak wynika zatem z orzecznictwa, jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, który zmierza do zastąpienia ustanowionej przez umowę formalnej równowagi praw i obowiązków stron umowy rzeczywistą równowagą, która przywraca równość stron (wyrok z dnia 17 maja 2018 r., Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, C‑147/16, EU:C:2018:320, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).
• Ponadto w ramach zadań ciążących na sądzie krajowym zgodnie z przepisami dyrektywy 93/13 jest on obowiązany do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowne mają charakter nieuczciwy, i dokonawszy takiego badania, do zniwelowania braku równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą (wyrok z dnia 17 maja 2018 r., Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, C‑147/16, EU:C:2018:320, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).
• Zgodnie z art. 6 ust. 1 tej dyrektywy sądy odsyłające są zatem zobowiązane do wyłączenia stosowania nieuczciwych warunków umownych, aby nie wywierały one, w braku sprzeciwu konsumenta, wiążących wobec niego skutków (wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C‑70/17 i C‑179/17, EU:C:2019:250, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo).
• Jednakże zastrzeżona dla konsumenta możliwość sprzeciwienia się stosowaniu dyrektywy 93/13 nie może być rozumiana w ten sposób, że nakłada na niego, w celu dochodzenia praw, które wywodzi z tej dyrektywy, pozytywny obowiązek powołania się na przepisy tej dyrektywy w drodze sformalizowanego oświadczenia złożonego przed sądem.
• Możliwość ta polega bowiem wyłącznie na pozostawionej konsumentowi, po poinformowaniu go przez sąd krajowy, ewentualności niepodnoszenia nieuczciwego i niewiążącego charakteru warunku umownego, wyrażając w ten sposób dobrowolną i świadomą zgodę na dany warunek umowny (zob. podobnie wyrok z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, C‑260/18, EU:C:2019:819, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo). Możliwość podjęcia takiej czynności, która stanowi zrzeczenie się możliwości powołania się na ochronę przewidzianą w dyrektywie 93/13, sama w sobie oznacza, że konsument korzysta od razu z tej ochrony.
• Tak więc, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa przypomnianego w pkt 53 i 55 niniejszego wyroku, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 wymaga, aby nieuczciwe warunki nie były wiążące dla konsumentów, przy czym taki skutek nie może zostać zawieszony albo uzależniony od spełnienia przesłanek przewidzianych przez prawo krajowe lub wynikających z orzecznictwa krajowego.
• W związku z tym art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoi na przeszkodzie wykładni prawa krajowego, zgodnie z którą w celu dochodzenia praw, które wywodzi z tej dyrektywy, konsument jest zobowiązany do złożenia przed sądem sformalizowanego oświadczenia.
• Ponadto takiej wykładni sprzeciwia się również przypomniany w pkt 54 i 55 niniejszego wyroku obowiązek wyłączenia stosowania przez sąd krajowy, w razie potrzeby z urzędu, stosowania nieuczciwych warunków umownych, tak aby nie wywierały one wiążących skutków wobec konsumenta, i to nawet w braku stawiennictwa konsumenta (zob. podobnie wyrok z dnia 4 czerwca 2020 r., Kancelaria Medius, C‑495/19, EU:C:2020:431, pkt 52).
• Ponadto nałożenie na konsumenta obowiązku złożenia sformalizowanego oświadczenia w celu dochodzenia roszczeń mogłoby podważyć odstraszający skutek, jaki art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z art. 7 ust. 1 tej dyrektywy zamierza przypisać stwierdzeniu nieuczciwego charakteru warunków istniejących w umowach zawieranych przez przedsiębiorcę z konsumentami (wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 63), ponieważ zachęcałoby to przedsiębiorców do odrzucania pozasądowych żądań konsumentów mających na celu stwierdzenie nieważności nieuczciwych warunków, zważywszy, że są oni zobowiązani, w celu dochodzenia swoich praw wynikających ze wspomnianej dyrektywy, do złożenia sformalizowanego oświadczenia przed sądem.
• Ponadto, co się tyczy możliwości obniżenia przez sąd rozpoznający powództwo restytucyjne – w następstwie uznania za nieważną umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową ze względu na to, że umowa ta zawiera nieuczciwe warunki, bez których nie może ona dalej obowiązywać – wysokości żądanej przez tego konsumenta rekompensaty z tytułu zwrotu kwot zapłaconych przez niego w wykonaniu tej umowy o równowartość odsetek, które ta instytucja bankowa otrzymałaby, gdyby wspomniana umowa pozostała w mocy, Trybunał orzekł, że w takim kontekście art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą wspomniana instytucja bankowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tejże umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę liczonych od dnia wezwania do zapłaty [zob. podobnie wyrok z dnia 15 czerwca 2023 r., Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną), C‑520/21, EU:C:2023:478, pkt 84].
• Z owym zastrzeżeniem dotyczącym ustawowych odsetek za zwłokę Trybunał wyjaśnił, że wykładnia prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy, a tym samym otrzymania wynagrodzenia za korzystanie z tego kapitału przez konsumenta, przyczyniłaby się do wyeliminowania odstraszającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez uznanie za nieważną tej umowy i tym samym zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13 [zob. podobnie wyrok z dnia 15 czerwca 2023 r., Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną), C‑520/21, EU:C:2023:478, pkt 76–78].
• W konsekwencji w zakresie, w jakim dyrektywa 93/13 wyklucza możliwość żądania przez instytucję bankową rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania nieważnej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę liczonych od dnia wezwania do zapłaty, dyrektywa ta wyklucza również przyznanie tej instytucji rekompensaty poprzez zmniejszenie rekompensaty żądanej przez danego konsumenta z tytułu zwrotu kwot zapłaconych przez niego w wykonaniu rozpatrywanej umowy do wysokości równowartości odsetek, jakie wspomniana instytucja otrzymałaby, gdyby umowa ta pozostała w mocy.”

PODSUMOWANIE WYROKU TSUE Z 7 GRUDNIA 2023

Jak wynika z wyroku TSUE z dnia 7 grudnia 2023 r.:

• Oświadczenie konsumenta o skutkach nieważności umowy kredytu frankowego nie ma znaczenia w przedmiocie badania przez sąd krajowy nieuczciwości charakteru postanowień umownych,
• bankom nie należą się odsetki kapitałowe z tytułu nieważnej umowy kredytu frankowego,
• odsetki ustawowe za opóźnienie winny być liczone od dnia wskazanego w wezwaniu do zapłaty (a zatem tak jak wnoszą w pozwach pełnomocnicy frankowiczów, przeciwnie do pełnomocników banków).

Wyrok TSUE z dnia 7 grudnia 2023 r. powinien mieć wpływ na uproszczenie i przyśpieszenie procesów sądowych.

W tym miejscu przypominamy poprzedni, również korzystny wyrok TSUE.